Overdag lijkt er weinig aan de hand. Je vader of moeder is rustig en aanspreekbaar. Maar zodra de schemering invalt, verandert het gedrag. Er ontstaat onrust, ze gaan dwalen, worden boos of willen naar huis, terwijl ze al thuis zijn.
Dit verschijnsel heet ook wel sundowning. De naam zegt alles over het tijdstip waarop de onrust komt, namelijk als de zon zakt. Voor mantelzorgers is dit vaak een zwaar moment, omdat het precies gebeurt op de tijd dat je zelf aan rust toe bent.
Maar wat is sundowning precies? En hoe kan het dat slechtziendheid of een verkeerde bril deze onrust verergeren? In dit artikel leggen we de oorzaken uit en geven we tips om de avondspits in het hoofd te kalmeren.
Wat is sundowning?
Als je zoekt op wat is sundowning, kom je uit bij de biologische klok. Bij mensen met dementie raakt deze interne klok in de war.
Vaak slapen mensen met dementie 's nachts minder goed, waardoor ze in de middag moe zijn en in een diepe slaap vallen. Als ze dan aan het einde van de middag wakker worden, zijn ze volledig gedesoriënteerd. Het brein denkt dat de dag net begonnen is en dat er van alles moet gebeuren, zoals koken, werken of de kinderen halen.
Dit botst met de werkelijkheid: het wordt donker en rustig in huis. Dit conflict zorgt voor het bekende sundowning syndroom: ijsberen, angst of boosheid.
Lichamelijke oorzaken: De rol van de ogen
Naast de biologische klok kunnen er ook lichamelijke oorzaken zijn, zoals een blaasontsteking of bijwerkingen van medicijnen. Maar een oorzaak die vaak over het hoofd wordt gezien, is het zicht.
Vermoeidheid aan het einde van de dag ervoor kan zorgen dat iemand minder goed kan omgaan met lichamelijke ongemakken. Een bril die niet de juiste sterkte heeft of een gehoorapparaat dat stoort, kan in de ochtend nog wel worden opgevangen. Maar als de vermoeidheid 's avonds toeslaat, leidt slecht zicht direct tot frustratie.
Daarnaast zorgt de invallende duisternis voor minder contrast in huis. Voor ouderen die al minder goed zien, worden schaduwen dan onherkenbare vormen, wat angst kan aanwakkeren.
3 Tips om sundowning en onrust te verminderen
Hoewel sundowning bij alle fasen van dementie voorkomt, kun je met structuur en de juiste hulpmiddelen de scherpe randjes eraf halen.
1. Duidelijk ritme en licht
Structuur is het toverwoord. Zorg voor vaste tijden voor opstaan, eten en naar bed gaan. Voldoende daglicht overdag is cruciaal om de biologische klok te helpen.
Heeft je naaste 's middags behoefte aan een dutje? Zorg dan dat de kamer niet verduisterd is. Als iemand wakker wordt in een donkere kamer, is de verwarring over het tijdstip (is het ochtend of nacht?) namelijk het grootst. Rusten in een relaxstoel is vaak beter dan in bed, om het verschil met de nacht duidelijk te houden.
2. Neem visuele twijfel weg
Als de interne klok kapot is, heb je een externe klok nodig om houvast te bieden. Maar let op: door de vermoeidheid aan het eind van de dag kosten prikkels veel energie. Een gewone klok met kleine wijzers is dan vaak te moeilijk om te lezen.
Hier biedt een Geasy dementieklok uitkomst. Omdat deze klokken speciaal zijn ontworpen voor slechtzienden (hoog contrast), kost het kijken geen moeite. De klok geeft niet alleen de tijd aan, maar vertelt letterlijk welk dagdeel het is, bijvoorbeeld Woensdagavond.
Als iemand wakker schrikt en denkt dat de dag begint, corrigeert de klok deze gedachte direct op een rustige manier. Twijfel je welk model het meest geschikt is? Raadpleeg dan onze checklist dementieklok kiezen.
3. Let op voeding en sfeer
Cafeïne en suiker kunnen de interne klok verder verstoren, bewaar die dus liever voor de ochtend. Merk je dat de onrust rond 16:00 uur toeneemt? Probeer de onrust dan te benoemen ("Ik zie dat je het druk hebt in je hoofd") in plaats van ertegenin te gaan.
Zorg dat de verlichting in huis op tijd aan gaat, zodat het zicht goed blijft. Onze klokken hebben een automatische dimmer, waardoor ze 's avonds wel leesbaar blijven voor slechtzienden, maar niet zo fel zijn dat ze de slaap verstoren.
4. Schakel tijdig professionele hulp in
Lukt het niet om de onrust te verminderen? Schroom dan niet om de huisarts of een casemanager dementie te bellen. Soms heeft het sundowning gedrag een medische oorzaak, zoals pijn, een blaasontsteking of bijwerkingen van medicijnen. Een professional kan dit uitsluiten en met je meedenken over de juiste aanpak.
Conclusie
Sundowning dementie is een complexe mix van een verstoord ritme, vermoeidheid en lichamelijk ongemak. Door te controleren of er geen fysieke oorzaken zijn (zoals pijn of slecht zicht) en te zorgen voor duidelijke ankerpunten in huis, kun je de rust terugbrengen.
